Manas destanı eski Türk destanları arasında yer alır. Bozkır kültüründen ve Türk mitolojisinden izler taşıyan destan ise diğer destanlara göre daha fazla önem taşır. Ergenekon, göç, türeyiş ve yaradılış destanlarına göre bağımsız olan manas destanı mısra sayısı bakımından da fazladır. Manas destanı herkes tarafından zamanla değiştirilmiş ve farklı yazarlar tarafından da kaleme alınmıştır.

Manas destanı toplam da üç büyük koldan meydana gelmektedir. Her bir kolunda farklı destanları okuyabilirsiniz. Ancak destanın geneline bakıldığı zaman Manas karakterinin hayatını ve intikam alma olaylarını görmek de mümkün. Destanın ilk bölümünün adı ise manas olarak bilinir.

Bu bölüm de tamamen manas kahramanı ele alınmış ve Kırgız kahramanı olan Manasın doğumundan başlayarak, güç sahibi olmasına, zamanla şöhret kazanmasına, çeşitli savaşlar da elde ettiği başarılar da bu bölüm de meydana gelmektedir. Bu bölüm için verilen bilgilere göre Yakup Han ve Haydar Han’ın kızı evlidir ve çocukları olmaz. Ancak Yakup Han artık çocuğunun olması için Tanrıya yalvarmaya başlar.

Belli bir süre sonra ise bir oğlu olur. Çocuğuna ise Manas adını verir. Manasın anlamı ise zeki ve akıllıdır. Daha yeni doğmuş olan Manas konuşmaya başlar ve onu Hızır korur. Manas normal çocuklara göre daha hızlı bir şekilde büyümeye başlar. Kaşgar bölgesin de yaşayan Çinli vatandaşların hepsini haraca bağlar doğuya sürülmesini emreder. Manas yıllar sonra Kökçököz tarafından zehirlenir ve ölür.

Manas destanının ilk bölümün de sıklıkla Kökçö ile savaştığı sıra da almış olduğu yaralardan bahsedilir. Manas öldükten sonra içeri de başlayan çekişmeler ve savaşlar da destanın diğer bölümlerin de anlatılmıştır. Manas destanın da milli mücadeleden daha fazla şahsi kavgalar ve beyler arasında meydana gelen iç savaşlar da anlatılır. Seytek ve Semetey kolların da ise özellikle kardeş kavgaları çok sık görülür.

Semetey’in adının geçtiği yer ise yedinci bölüm de yer alır. Manasın karısı ve annesi Semeteyi de yanına alarak Buhara’ya gitmeye karar verir ve kayın pederi Temir Han’a sığınmak isterler. Buhara da dayısının yanın da büyüyen Semetey de ise ancak on dört yaşına geldiği zaman kim olduğunu da öğrenmiş olur. Ancak babasının vasiyeti üzerine Talasa dönmek zorunda kalır. Uzun yıllar sonra iktidarı dedesi ve amcasından almak durumun da kalır.

Bunun için de oldukça fazla mücadele vermek zorunda kalır. Bu sıra da beylikler arasında da mücadeleler sürmeye devam eder. Bu mücadele sonrasında Semeteyi öldürürler ve karısını da Ay Çörük kendisine alır. Bundan sonraki bölüm de ise Semeteyin karısı ve annesinin alacağı intikam ve bununla birlikte çeşitli olaylar da anlatılır.

Seytek kolu olan Manas destanının üçüncü bölümün de ise tamamen Seytek’in hayat hikayesi anlatılır. Seytek de babası Semetey gibi büyüdüğü zaman babasının katillerinden intikam almak ister. İktidarı kendi eline alarak annesi, dedesi ve büyük annesini de esaretten kurtarmış olur. Manas destanı yapılan incelemelere göre Uygur Türkleri ve Çinlilerin yapmış oldukları savaşlar sonrasından ortaya çıkmış bir destandır.

Zamanla bu savaşlar da artarak destan daha fazla zenginleşmiştir. 1917 yılın da Sovyet devriminden önce Rus çarına ve daha sonra da komünist yönetime de çeşitli övgüler yaparak teşekkür etmiştir. Günümüzde yapılan çalışmalarda ise destana daha sonradan giren çeşitli methiyeler de ayıklanmış ve destan aslına uygun bir şekilde de yeniden düzenlenmiştir. Manas destanın da ise genellikle Kırgızların hayatları anlatılmıştır.
O dönemler de henüz dünyaya hükmetmeye başlamamış ve daha küçük beylikler olarak yaşamaktaydılar. Ancak destan Kırgızların iç ve dış dünyasın da Çinliler, Uygurlar ve Orta Asya da yaşayan tüm Türk boylarının mücadelelerini de anlatan ve söyleyişleriyle dikkat çekmektedir.

Manas destanı diğer destanlara göre çok daha renkli ve kendine has orijinal bir destandır. Kırgız Türklerinin ise günümüzde de yaşatmış olduğu gelenekler, inanç ve töreler o dönemden kalmaktadır. Destanda birçok isim yer almaktadır. Bu isimler ise, Açık, Aybeke Ağış, Abılay, Acıbay, Akılay gibi bazı kahramanların hayatı ve özellikleri de Oğuz Kağan, Dede Korkut gibi çeşitli Türk destanlarıyla birlikte benzerlik de göstermektedir.

Manas destanında ise kopuz çalınarak türküler söylenip, çeşitli kahramanların konuşmalarına yer verilen ve ozan aşık gibi çeşitli kişileri de bünyesinde barındırır. Manas destanını çok iyi bilen kişilere Nagız Manasçı ismi verilir. Nagız Manasçı olarak bilinen kişiler destanı anlatırken adap ve erken ile anlatırlar. Bilinen en eski manasçı ise Keldibektir. Günümüzde ise Kazakistan ve Kırgızistan taraflarında da eski manasçılar yaşamaktadır.

Manasın ve etrafın da bulunan kişilerin mücadele ettikleri ise Moğol asıllı olan Çinlilerdir. Ancak destan da bunların dışın da Kırgızlar arasın da bulunan kardeş kavgaları da çok iyi bir şekilde anlatılmaktadır. Kırgız Türkleri arasında gelişen Manas Destanı günümüzde de tüm canlılığıyla devam ediyor. Bu destanın yapılan incelemeler sonrasında XI ve XII yüzyılları arasında meydana geldiği söyleniyor.

Destanın asıl kahramanı olan Manas da Oğuz Kağan gibi İslamiyet’i yayma düşüncesinde olan bir kahraman olarak bilinir. Manas destanı öncesin de Türk kültür, gelenek görenek ve inançları da burada görmek mümkün. Manas destanı kültür belgesel niteliğini taşıyan önemli bir belgeseldir.